Κρίση, κριτική και συγκεκριμένη ουτοπία:

Το παράδειγμα της εκπαίδευσης

Σκεύος Παπαϊωάννου,

Καθηγητής Κοινωνιολογίας και Κοσμήτορας της Σχολής Κοινωνικών Επιστημών Πανεπιστημίου Κρήτης

Τρίτη 15 Μαρτίου 2011, ώρα 19.00

 Δημοτική Αίθουσα Ανδρόγεω

Η Ένωση Φιλολόγων Νομού Ηρακλείου με την εκδήλωση αυτή, και στο πλαίσιο του προβληματισμού για τη κοινωνική κρίση που βιώνουμε, προτείνει μια σειρά ανοιχτών συζητήσεων – προσεγγίσεων καλώντας την εκπαιδευτική κοινότητα να λάβει μέρος σ’ αυτές και να προτείνει θεματολογία. Η διάλεξη του Σκεύου Παπαϊωάννου με θέμα «Κρίση, κριτική και συγκεκριμένη ουτοπία: Το παράδειγμα της εκπαίδευσης» είναι η πρώτη στη σειρά αυτή και προσδοκούμε να αποτελέσει βήμα προβληματισμού και διαλόγου.

Καλούμε λοιπόν τους εκπαιδευτικούς της Πρωτοβάθμιας και της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, γονείς και μαθητές να την παρακολουθήσουν. Μετά το πέρας της διάλεξής του, ο Σκεύος Παπαϊωάννου θα απαντήσει σε ερωτήσεις του κοινού και θα διεξαχθεί συζήτηση. Θα συντονίσει η Ντιάνα Μανουρά, Πρόεδρος της Ε.Φ.Ν.Η.

«Κρίση, κριτική και συγκεκριμένη ουτοπία: Το παράδειγμα της εκπαίδευσης»

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Σε ένα πρώτο μέρος της εισήγησης θα γίνει σύντομη αναφορά στις έννοιες: Κρίση, κριτική και ουτοπία. Η αναφορά αυτή θα βασίζεται σε δυο θέσεις δυο Γερμανών φιλόσοφων του Walter Benjamin και του Ernst Bloch.

Ο Walter Benjamin έγραψε: «Η παράδοση των καταπιεσμένων μας διδάσκει, ότι η ‘έκτακτη κατάσταση ανάγκης’ στην οποία ζούμε, αποτελεί τον κανόνα. Πρέπει να οδηγηθούμε προς ένα ορισμό της ιστορίας, ο οποίος να ανταποκρίνεται σε αυτό. Τότε θα στέκεται μπροστά στα μάτια μας ως καθήκον να προκαλέσουμε την πραγματική έκτακτη κατάσταση ανάγκης.» (Benjamin, 1965, 84).

Ο Ernst Bloch υπογράμμισε το γεγονός ότι η δεδομένη πραγματικότητα ποτέ δεν ικανοποιεί πλήρως το υποκείμενο, και από αυτή την άποψη δεν είναι «αληθινή». Η αλήθεια προς την οποία τείνει το υποκείμενο, όταν φαντάζεται και επιθυμεί ζωηρά αυτό που του λείπει, δεν είναι δεδομένη, αλλά είναι ουτοπία που υπερβαίνει το παρόν προς την κατεύθυνση του μέλλοντος. Η ουτοπική σκέψη μπορεί να ανακαλύψει ίχνη του μέλλοντος στο παρελθόν. Διακρίνεται ωστόσο από την καθαρή φαντασιοπληξία στον βαθμό που μεσολαβεί διαλεκτικά με αυτό που προτίθεται να υπερβεί, δηλαδή συνδέεται οργανικά με τις υπαρκτές τάσεις και δυναμικές που δρουν στο παρόν, όπως δίδαξε ο Marx. Από αυτή την άποψη είναι, σύμφωνα με τον Ernst Bloch, συγκεκριμένη ουτοπία, δηλαδή μια υπαρκτή ιστορική δυνατότητα.

Αν ως «Ουτοπία» θεωρήσουμε κάθε απόπειρα για να υπερβούμε τα δεδομένα, κάθε προσπάθεια για να αμφισβητήσουμε την υπάρχουσα πραγματικότητα με τις ατέλειές της και να σκεφτούμε κάτι που τοποθετείται πέρα από αυτήν και την υπερβαίνει, τότε πρέπει να αξιολογήσουμε θετικά την ουτοπία ως  έκφραση μιας σταθερής τάσης του ανθρώπου να υπερβαίνει βελτιωτικά τον εαυτό του και τα όριά του. Με αυτή την έννοια, η ουτοπική σκέψη μετατοπίζει διαρκώς τα ίδια τα όρια αυτού που γίνεται δεκτό ως δυνατό ή ακόμη και ως νοητό. Η ουτοπική σκέψη συγκρούεται με την ρεαλιστική, στο βαθμό που θεωρεί ότι η αλλαγή, η βελτίωση του υπάρχοντος στηρίζεται σε στόχους, άρα και κριτήρια που βρίσκονται πέραν του υπάρχοντος και προβάλλονται στο μέλλον. Δεν μπορείς να αλλάξεις το υπάρχον επικαλούμενος ως κριτήριο βελτίωσης αυτό που θέλεις να αλλάξεις. Η ουτοπία τοποθετείται στο μέλλον και αποτελεί τον τόπο του άγνωστου μέσα σε αυτό, τον τόπο μιας αναγεννημένης, βαθιάς ελπίδας, που υπάρχει ωστόσο δυνάμει εντός του υπάρχοντος, ως ένα Όχι-Ακόμη (Bloch, 1923, 253).

Με σημείο εκκίνησης αυτές τις θέσεις θα υποστηρίξουμε ότι η παρούσα κρίση του συνολικού κοινωνικού συστήματος είναι μια ευκαιρία για αιτήματα ριζικών αλλαγών που συμπεριλαμβάνουν βεβαίως και την εκπαίδευση. Στόχος της εισήγησης είναι να υπερασπιστεί τη δημόσια εκπαίδευση και ιδιαίτερα το δημόσιο Πανεπιστήμιο όχι όπως είναι, αλλά πως θα έπρεπε να είναι, ως χώρο ελεύθερης διακίνησης ιδεών, παραγωγής και διάδοσης γνώσης που έχει μια κοινωνική εντολή: να ασκείται στην και να ασκεί κριτική, να αποκαλύπτει, να διαφωτίζει, να παράγει και να ασκεί πολιτισμό και παιδεία, να συμβάλει στη δημιουργία ενός άλλου κόσμου, όπου οι άνθρωποι θα δημιουργούν, θα εκφράζονται ελεύθερα, θα βρίσκουν νόημα στη ζωή, θα ερωτεύονται, θα ονειρεύονται και θα χαλκεύουν ουτοπίες κοντινές και μακρινές, ενάντια στο σκοταδισμό, τη μεταφυσική, τη θεοκρατία και τις θρησκοληψίες, τον τεχνοκρατισμό, τις ιεραρχήσεις και τους διαχωρισμούς, τις αυταρχικές εξουσίες, το λαϊκισμό, την αλλοτρίωση, τις κοινωνικές ανισότητες και διακρίσεις, τη φτώχεια, τον κοινωνικό αποκλεισμό και τις μισαλλοδοξίες.