Στον Νίκο Κονταράκη, Εντεταλμένο Σύμβουλο για θέματα διασύνδεσης με τα Πανεπιστημιακά & Ερευνητικά Ιδρύματα, απονεμήθηκε το Βραβείο Διακεκριμένου Αποφοίτου «Ελευθέριος Ν. Οικονόμου» από το Τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου Κρήτης την Πέμπτη 4/12.

Το Βραβείο, το οποίο απονέμεται με σκοπό την αναγνώριση της προστιθέμενης αξίας του Τμήματος Φυσικής ως χώρου όπου μορφώνονται ταλαντούχοι πολίτες που συνεισφέρουν στην οικοδόμηση ενός λαμπρότερου μέλλοντος, απένειμε στο Νίκο Κονταράκη ο Ομότιμος Καθηγητής στο Τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου Κρήτης Ελευθέριος Οικονόμου.

Στην συγκινητική τελετή βράβευσης παραβρέθηκε ο Δήμαρχος Ηρακλείου Αλέξης Καλοκαιρινός και η σύζυγος του Άση Λυγερού, ο Αντιδήμαρχος Αναπτυξιακού Προγραμματισμού & Ψηφιακού Μετασχηματισμού Τάσος Τσατσάκης, ο Πρόεδρος της ΔΕΠΑΝΑΛ Κώστας Βαρβεράκης, ο Ομότιμος Καθηγητής στο Τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου Κρήτης Ελευθέριος Οικονόμου, ο Πρόεδρος του ΙΤΕ Βασίλης Χαρμανδάρης, καθηγητές του Πανεπιστημίου Κρήτης και πλήθος κόσμου.

Ο Αλέξης Καλοκαιρινός συνεχάρη τον Νίκο Κονταράκη για τη διάκριση, τονίζοντας: «Ο Νίκος Κονταράκης, ένας καλός συνεργάτης και φίλος, ανταποκρίνεται απόλυτα στους σκοπούς του Βραβείου Διακεκριμένου Αποφοίτου «Ελευθέριος Ν. Οικονόμου». Διαπρέπει στην ιατρική επιστήμη, βρίσκεται δίπλα στον άνθρωπο και συνεισφέρει σημαντικά στο κοινωνικό σύνολο ως εκλεγμένος Δημοτικός Σύμβουλος και μέλος της Δημοτικής μας Αρχής. Του εύχομαι να είναι πάντα γερός και δυνατός και να διατηρήσει άσβεστο το πάθος του για προσφορά στον συνάνθρωπο».

Στην ιδιαιτέρως ενδιαφέρουσα ομιλία του, ο Νίκος Κονταράκης μίλησε για το πώς η Φυσική μπορεί να συμβάλλει στην ανάπτυξη της ενσυναίσθησης καθώς και στην καλλιέργεια της κοινωνικής ευγένειας, του σεβασμού και της εμπιστοσύνης μέσα από τον τρόπο εφαρμογής της επιστημονικής γνώσης στο σύγχρονο κόσμο. Σε αυτό το πλαίσιο, αναφέρθηκε μεταξύ άλλων στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, στην μικρομετεωρολογία, στην ιατρική φυσική, στην στατιστική μηχανική, στην ακουστική φυσική, στην εκπαίδευση, στην αγροδιατροφή, στην αστροφυσική και στην σημασία υιοθέτησης των ανοικτών δεδομένων.

Ο Νίκος Κονταράκης μίλησε ακόμα για το όραμα του για το μέλλον της Κρήτης και δήλωσε την πρόθεση του να υπηρετήσει μια επιστήμη πιο ανοικτή: «Από την Κνωσό στα κβάντα, από τα οροπέδια ως τα αστεροσκοπεία, από τα μουσεία ως τα νοσοκομεία, από τα εργαστήρια ως τις πλατείες, το νήμα είναι ενιαίο: η Φυσική διδάσκει πώς να ξέρεις και η ενσυναίσθηση διδάσκει για ποιον να δρας. Αν κρατήσουμε αυτό το νήμα, στην Κρήτη και σε όλη την Ελλάδα, ο κοινός μας ρυθμός θα είναι ρυθμός εμπιστοσύνης. Γιατί η εμπιστοσύνη δεν είναι κατάσταση· είναι διαδικασία. Χτίζεται με διαφάνεια, μεγαλώνει με συμμετοχή, αντέχει με ευθύνη. Και τότε το φως —το δικό μας φως— θα συνεχίσει να φωτίζει, επειδή εμείς θα συνεχίσουμε να το μετράμε με ακρίβεια και να το μοιραζόμαστε με γενναιοδωρία. Με αυτά τα λόγια, ας θεωρήσουμε την αποψινή στιγμή όχι ως στεφάνι μνήμης, αλλά ως υπόσχεση δουλειάς. Προσωπικά δεσμεύομαι να υπηρετώ μια επιστήμη πιο ανοιχτή· να διδάσκω την επικοινωνία της επιστήμης με την ίδια σοβαρότητα που διδάσκουμε τη  θεωρία·  να συνεργάζομαι με σχολεία, δήμους, μουσεία, κοινότητες·  να αναγνωρίζω λάθη δημόσια και να τα διορθώνω χωρίς αμηχανία. Γιατί, όπως μας θυμίζει η λιτή ρήση, «ήθος ανθρώπω δαίμων»: το ήθος μας ορίζει την τύχη μας».

Ολόκληρη η ομιλία του Νίκου Κονταράκη εδώ:

Η συμβολή της Φυσικής στην ανάπτυξη και καλλιέργεια της ενσυναίσθησης στις σύγχρονες κοινωνίες της Ελλάδας και ειδικότερα της Κρήτης 

            Κυρίες και κύριοι, αγαπητές και αγαπητοί συνάδελφοι, φοιτήτριες και φοιτητές, φίλες και φίλοι, σας ευχαριστώ από καρδιάς για την τιμή και την εμπιστοσύνη. Συναντιόμαστε σήμερα σ’ έναν  τόπο που διδάσκει μέτρο και ορίζοντα: στην Κρήτη, όπου το βουνό συναντά τη θάλασσα, όπου η μνήμη δεν σιωπά αλλά συνομιλεί με την έρευνα. Απόψε θέλω να αναμετρηθούμε με ένα ερώτημα που φαίνεται παράδοξο και γι’ αυτό είναι γόνιμο: πώς η Φυσική —η επιστήμη της ακρίβειας, της απόδειξης, των μοντέλων— μπορεί να συμβάλει στην ανάπτυξη της ενσυναίσθησης, αυτής της βαθιά ανθρώπινης ικανότητας να μπαίνουμε στη θέση του άλλου;  Πώς η μεθοδικότητα του πειράματος, η πειθαρχία της μέτρησης και η γενναιότητα της αναθεώρησης μετατρέπονται σε κοινωνική ευγένεια, σε σεβασμό, σε εμπιστοσύνη;  Και πώς όλα αυτά μπορούν να γίνουν πράξη στην Ελλάδα συνολικά και ειδικότερα στην Κρήτη, όπου η φύση και ο πολιτισμός διαμορφώνουν έναν ιδιαίτερο αλλά και απαιτητικό ρυθμό ζωής;

            Ας ξεκινήσουμε από τη ρίζα των εννοιών. Η ενσυναίσθηση δεν είναι απλώς συναίσθημα· είναι η γνωσιακή ικανότητα που επιτρέπει να βλέπεις τον κόσμο μέσα από τα μάτια του άλλου. Η Φυσική, στην ουσία της, μας εκπαιδεύει ακριβώς σε αυτό. Όταν κατασκευάζουμε ένα μοντέλο, αναγκαζόμαστε να δηλώσουμε τις υποθέσεις μας, να καταγράψουμε τι αφήνουμε εκτός, να ποσοτικοποιήσουμε την αβεβαιότητα. Αυτή η διανοητική εντιμότητα είναι άσκηση ταπεινότητας.  «Γνώθι σαυτόν» — όχι ως στείρα ηθικολογία, αλλά ως μεθοδολογία: αναγνώρισε τα όριά σου, διατύπωσε καθαρά τη γλώσσα σου, ζύγισε το λάθος σου. Όταν το κάνεις αυτό επίμονα, η σκέψη σου αποκτά έναν τόνο ευγένειας που είναι ο πυρήνας της ενσυναίσθησης: ο άλλος δεν είναι εμπόδιο, είναι συνομιλητής. Η διαφωνία δεν είναι απειλή, είναι ευκαιρία ελέγχου. Η απόδειξη δεν είναι επίδειξη ισχύος, είναι πρόσκληση σε κοινή κατανόηση, σε συν- ζήτηση.

            Η Φυσική είναι επίσης παιδεία της ακρόασης. Μέσα στον θόρυβο αναζητά το σήμα, αλλά χωρίς να το παραμορφώνει. Η ανάλυση σήματος, οι μέθοδοι φιλτραρίσματος, η θεωρία πληροφορίας, όλα αυτά είναι μια τέχνη ακοής που μεταφράζεται στον δημόσιο βίο ως σεβασμός: ακούω την κοινότητα όπως είναι, όχι όπως τη φαντάζομαι. Δεν βιάζω τα δεδομένα για να υπηρετήσουν τη γνώμη μου· αφήνω τα δεδομένα να διορθώσουν τη γνώμη μου. Το «Μηδὲν άγαν» γίνεται καθημερινή άσκηση ισορροπίας ανάμεσα στον ενθουσιασμό της καινοτομίας και την επιμέλεια της ευθύνης. Αναλογικά, η ενσυναίσθηση  έτσι, δεν είναι μόνο θερμότητα καρδιάς· είναι και ακρίβεια του νου.

            Η Κρήτη μάς υπενθυμίζει ότι η Φυσική προηγήθηκε ως πράξη πολύ πριν ονομαστεί ως θεωρία. Οι Μινωίτες διάβαζαν ανέμους και ρεύματα, έκτιζαν με φως και αέρα, καλλιεργούσαν με μέτρο. Αυτή η  εφαρμογή του χρυσού κανόνα του μέτρου  στον καθημερινό τους βίο ήταν πολιτισμός: ένα διαρκές «Μέτρον άριστον» που σέβεται τη φύση και τον άνθρωπο μαζί. Αργότερα, ο αρχαιοελληνικός στοχασμός πρόσθεσε τον Λόγο και την απόδειξη, το θάρρος της τεκμηρίωσης και τη γενναιότητα της αναθεώρησης.  «Η φύσις ουθέν ποιεί μάτην»: τίποτε μάταιο, τίποτε υπερβολικό δε γίνεται στη φύση, επισημαίνει ένας από τους πρωτοπόρους στοχαστές και εισηγητής της εμπειρικής μεθόδου στην Επιστήμη, ο Αριστοτέλης. Αυτή η φράση είναι ένα μόνιμο κάλεσμα να αφήσουμε τις ρητορείες και να υπηρετήσουμε το αναγκαίο και το αληθινό.

            Από αυτή την αφετηρία, ας δούμε πώς η Φυσική μπορεί να καλλιεργεί ενσυναίσθηση σε καίριους τομείς του συλλογικού μας βίου.

            Στον τομέα της  ενέργειας, αρχικά, η Κρήτη είναι φυσικό εργαστήριο ήλιου, ανέμου και θάλασσας. Όμως η μετάβαση δεν αφορά μόνο ισχύ και εγκαταστάσεις· αφορά τη φυσική των ροών, την ευστάθεια των δικτύων, την αδράνεια και τον συγχρονισμό, τη συσχέτιση της ζήτησης με την παραγωγή, την αποθήκευση σε πολλαπλές χρονικές κλίμακες. Εδώ η ενσυναίσθηση παίρνει σχήμα: να εξηγούμε καθαρά γιατί χρειαζόμαστε μετατροπείς που «οδηγούν» το δίκτυο, τι σημαίνει αδράνεια συστήματος, πότε επαρκεί αποθήκευση λεπτών και ωρών και πότε απαιτείται εποχική γέφυρα· να μοιραζόμαστε ανοιχτά δεδομένα παραγωγής και κατανάλωσης, να παρουσιάζουμε «σενάρια τι γίνεται αν» πριν από κάθε μεγάλη επιλογή, να απαντούμε ευθέως στο «ποιος ωφελείται και με ποια ευθύνη». Η αποσαφήνιση των αόρατων πλευρών ενός δικτύου είναι πράξη σεβασμού προς τον πολίτη, και ο σεβασμός αυτός είναι κατ’ εξοχήν ενσυναίσθηση. Όταν το δίκτυο δεν είναι «μαύρο κουτί» αλλά ζωντανό σύστημα που ο καθένας μπορεί να δει και να καταλάβει, γεννιέται εμπιστοσύνη — και η εμπιστοσύνη είναι θεμέλιο της Δημοκρατίας.

            Επίσης ως προς τη  σεισμικότητα, ζούμε σε τόπο που πάλλεται. Η επιστήμη δεν προφητεύει, σταθμίζει. Δίνει πιθανότητες, φάσματα κινδύνου, χρονικούς ορίζοντες. Η ενσυναίσθηση εδώ είναι πρόβλεψη και φροντίδα πριν από το γεγονός: μικροζωνικοί χάρτες που διαβάζονται από όλους, τακτικές ασκήσεις που μοιάζουν νεύμα ψυχραιμίας και όχι τελετή φόβου, προληπτική συντήρηση αντί για θριαμβολογία εκ των υστέρων. Είναι επίσης ένας νέος γραμματισμός του ρίσκου: να εξηγούμε τι σημαίνει 10% πιθανότητα μέσα σε έναν ορίζοντα, πώς διαφέρει το ατομικό από το συλλογικό ρίσκο, γιατί δεν υπάρχουν βεβαιότητες αλλά υπάρχουν καλές προετοιμασίες. Στα βάθη του χρόνου ακούγεται εκκωφαντική η ρήση του Ηράκλειτου «Πάντα ρεί»: η προσαρμογή γίνεται δύναμη όταν είναι μοιρασμένη γνώση και κοινή άσκηση, όταν ο πολίτης δεν ακούει απλώς οδηγίες αλλά κατανοεί το γιατί.

            Επιπροσθέτως ως προς το νερό και το κλίμα, η μικρομετεωρολογία αποκαθιστά το αυτονόητο: ένα δέντρο σκιάς βελτιώνει θεαματικά τη θερμική άνεση· τα ανοιχτόχρωμα υλικά αλλάζουν την ανακλαστικότητα μιας γειτονιάς· μικρές χειρονομίες στον δημόσιο χώρο διορθώνουν τις ροές του αέρα. Η ενσυναίσθηση εδώ σημαίνει να σχεδιάζεις για τον πιο ευάλωτο: για το παιδί στην αυλή, για τον ηλικιωμένο στο παγκάκι, για τον εργαζόμενο στον ήλιο. Στους αγρούς, η φυσική των ροών μάς διδάσκει άρδευση βάσει εξάτμισης-διαπνοής και όχι συνήθειας· όταν ο παραγωγός έχει τοπικό σήμα, όταν ο αλγόριθμος είναι εξηγήσιμος και όχι «μαύρο κουτί», τότε η τεχνολογία γίνεται σχέση εμπιστοσύνης. Στην ακτογραμμή, τα κύματα, τα ρεύματα και οι μορφοδυναμικές μεταβολές δεν είναι ακατάληπτες αφαιρέσεις: μπορούν να παρουσιαστούν με απλά, πιστά διαγράμματα που οδηγούν σε κοινές αποφάσεις έργων. Η Φυσική γίνεται μεταφραστής ανάμεσα στο στοιχείο και στον άνθρωπο, και η μετάφραση αυτή είναι πράξη ενσυναίσθησης.

            Επιπλέον στον τομέα της  υγείας, η ιατρική φυσική συναιρεί (συνενώνει) ακρίβεια και ανθρωπιά. Η δοσιμετρία, οι απεικονίσεις, οι βιοφυσικές μετρήσεις απαιτούν τελειομανία· απαιτούν όμως και γλώσσα. Η «ενημερωμένη συναίνεση» δεν είναι τυπική υπογραφή· είναι σεβασμός: εξηγώ το όφελος και τον κίνδυνο καθαρά, δημοσιοποιώ δείκτες ποιότητας που καταλαβαίνει ο μη ειδικός, δέχομαι τον έλεγχο. «Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή»: η τέχνη —η γνώση, η μέθοδος, το ήθος— διαρκεί μόνο όταν μοιράζεται.  Και όσο πιο ανοιχτά μοιράζεται, τόσο πιο ανθρώπινη γίνεται.

            Ο ψηφιακός κόσμος είναι ένας ακόμη τόπος όπου η Φυσική μπορεί να εμφυσήσει ενσυναίσθηση. Βρισκόμαστε σε περιβάλλον όπου αλγόριθμοι διαμεσολαβούν τις αποφάσεις μας. Η θεωρία πληροφορίας, η στατιστική μηχανική, η φυσική του θορύβου βρίσκονται στις ρίζες αυτών των συστημάτων. Αν οι αλγόριθμοι επηρεάζουν τη ζωή μας, οφείλουν να λογοδοτούν: «δελτία ταυτότητας» που δηλώνουν σύνολα εκπαίδευσης, σφάλματα, όρια χρήσης, ενεργειακό αποτύπωμα· δικαίωμα του πολίτη σε εξήγηση· δυνατότητα ανεξάρτητου ελέγχου. Η ειλικρίνεια για τα λάθη και η ταχύτητα της διόρθωσης είναι φυσικές αρετές —ας γίνουν και δημοκρατικές αρετές. Η παραπληροφόρηση δεν νικιέται με σιωπή αλλά με γραμματισμό: φιλτράρουμε, διασταυρώνουμε, μετράμε. Ο καθαρός λόγος οδηγεί —«Λόγος άγει»— γιατί στηρίζεται σε στοιχεία και σέβεται τον συνομιλητή.

            Η κινητικότητα είναι επίσης φυσική των ροών. Οι πόλεις μας δεν είναι μόνο δρόμοι· είναι δυναμικά συστήματα με πυκνότητες, κύματα συμφόρησης και εμφράγματος.  Ενσυναίσθηση εδώ σημαίνει να σχεδιάζεις για τον πιο ευάλωτο χρήστη του χώρου: τον πεζό, τον ποδηλάτη, το παιδί, τον ηλικιωμένο. Η ακουστική φυσική μας υπενθυμίζει ότι ο θόρυβος δεν είναι απλώς ενόχληση· είναι ανισότητα. Όταν δοκιμάζουμε παρεμβάσεις σε «ψηφιακά δίδυμα»,  πριν τις χαράξουμε στην άσφαλτο, όταν μετράμε επί τόπου και διορθώνουμε, δείχνουμε σεβασμό. Και αυτός ο σεβασμός είναι η πιο πρακτική μορφή ενσυναίσθησης.

            Στις πυρκαγιές, η Φυσική των ροών, της καύσης, της συναγωγής και της ακτινοβολίας μπορεί να γίνει κουλτούρα πρόληψης. Καθαρισμοί καυσίμων με κριτήρια, διαδρομές εκκένωσης που όλοι γνωρίζουμε, κοινές ασκήσεις που αγκαλιάζει η κοινότητα, βιοδείκτες υγρασίας που προαναγγέλλουν τον κίνδυνο. Η ενσυναίσθηση μιλά πριν από τη φωτιά, για να μην αναγκαστεί να μιλήσει μόνο μετά. Και μετά, η δημόσια ανάλυση χωρίς ψευδοπαρηγοριές και χωρίς εξιλαστήρια θύματα είναι η ώριμη μορφή της: μια κοινωνία που μαθαίνει από τα λάθη της και δεν ντρέπεται να τα ονομάζει.

            Παράλληλα, η αγροδιατροφή είναι μια καθημερινή φυσική: υγρασία εδάφους, μεταφορά μάζας, θερμικές ροές στα θερμοκήπια, φωτοσύνθεση ως ενεργειακή ισορροπία. Η ενσυναίσθηση σημαίνει να προσφέρεις νοητά και προσιτά εργαλεία: αισθητήρες χαμηλού κόστους, ανοιχτά πρωτόκολλα, διεπαφές στη γλώσσα του παραγωγού. Όταν ο παραγωγός βλέπει το δικό του μικροκλίμα και γνωρίζει πως ο αλγόριθμος είναι ελέγξιμος, γίνεται συνεργός — όχι αποδέκτης — της γνώσης.

          Και η  τεχνολογία των υλικών γεφυρώνει αιώνες: από τα μινωικά κονιάματα ως τα σύγχρονα σύνθετα και τα νανοδομημένα επιστρώματα. Η ενσυναίσθηση εδώ έγκειται στην επιλογή του κατάλληλου και όχι του εντυπωσιακού· ζύγισμα κύκλου ζωής, συντήρησης, ανθεκτικότητας. Κάθε δοκίμιο εφελκυσμού, κάθε θερμογράφημα, κάθε χάρτης υπερήχων είναι μια μικρή πράξη φροντίδας του κοινού μας χώρου.

            Και, πάνω απ’ όλα, η εκπαίδευση. Η ενσυναίσθηση δεν «συμβαίνει»· καλλιεργείται. Στο σχολείο, η Φυσική γίνεται πράξη δημοκρατίας όταν το πείραμα έχει καθαρό πρωτόκολλο που μπορεί να αναπαράγει ο συμμαθητής, όταν οι μαθητές στήνουν μικρά δίκτυα αισθητήρων και μαθαίνουν να διαβάζουν χρονοσειρές όπως διαβάζουν ένα ποίημα. Η αυλή γίνεται πεδίο μικρομετεωρολογίας, η γειτονιά εργαστήριο πολιτισμού. Στο πανεπιστήμιο, η Φυσική οφείλει να διδάσκει και τη γλώσσα της: σαφήνεια σκέψης, ακρόαση της αντίρρησης, σεβασμό στον συνομιλητή, ακεραιότητα στη διαδικασία. Ανοιχτά εργαστηριακά ημερολόγια όπου επιτρέπεται, κοινόχρηστοι κώδικες, κοινότητες πρακτικής που ενώνουν φυσικούς με αρχαιολόγους, γεωλόγους, γιατρούς, μηχανικούς, κοινωνικούς επιστήμονες.

            Πριν κλείσω, επιτρέψτε μου μία ακόμη γέφυρα ανάμεσα στη Φυσική και την ενσυναίσθηση: η γλώσσα. Η Φυσική μάς μαθαίνει ότι οι ορισμοί δεν είναι διακόσμηση· είναι θεμέλιο σκέψης. «Αρχή σοφίας, ονομάτων επίσκεψις»: αν δεν ονομάσεις καθαρά, θα σκεφτείς θολά. Στον δημόσιο χώρο, αυτό σημαίνει να μιλάμε για κίνδυνο και να εννοούμε πιθανότητα, να μιλάμε για κόστος και να εννοούμε κύκλο ζωής, να μιλάμε για ποιότητα και να εννοούμε μετρήσιμους δείκτες. Η καθαρότητα του λόγου είναι φιλοξενία προς τον νου του άλλου, και αυτή η φιλοξενία είναι ενσυναίσθηση στην πιο ήσυχη, αλλά ίσως πιο αποφασιστική, μορφή της.

            Επειδή όμως βρισκόμαστε στην Κρήτη, ας σηκώσουμε το βλέμμα και στον ουρανό. Η αστροφυσική εδώ δεν είναι φυγή· είναι επιστροφή στο μέτρο. Ο νυχτερινός ουρανός που αξίζει να προστατευτεί από τη φωτορύπανση είναι κοινό μας σχολείο ταπεινότητας: κλίμακα, χρόνος, φως. Δημόσιες βραδιές παρατήρησης, σχολικές αποστολές σε αστεροσκοπεία, προγράμματα που συνδέουν παρατήρηση, ποίηση και φυσική: η ενσυναίσθηση αγγίζει τη φαντασία. Και τότε το «έν οίδα ότι ουδέν οίδα» παύει να ακούγεται ως παραίτηση και γίνεται γενναία αρχή γνώσης.

            Ωστόσο, όλα αυτά δεν στέκουν χωρίς θεσμική μορφή. Η ενσυναίσθηση που γεννά η Φυσική γίνεται θεσμός όταν υιοθετούμε ανοιχτά δεδομένα όπου είναι δυνατόν, όταν προτιμούμε εξηγήσιμα μοντέλα από «μαύρα κουτιά», όταν οι κανονισμοί μοιάζουν με καλό πείραμα: σαφείς, ελέγξιμοι, αναθεωρήσιμοι. «Νόμω πείθεσθαι» δεν σημαίνει υποταγή· σημαίνει κοινή λογική με διαδικασίες. Η αναπαραγωγιμότητα —η ικανότητα του τρίτου να επαληθεύσει— είναι δικαίωμά του και υποχρέωσή μας. Η δημόσια διόρθωση λάθους είναι γενναιότητα που χτίζει κοινότητα. Και η γλώσσα, τέλος, έχει κρίσιμο ρόλο: καθαρή, ακριβής, φιλόξενη, χωρίς υπεροψία. Ο καθαρός λόγος δεν μικραίνει την πολυπλοκότητα· τη φωτίζει.

            Ας οραματιστούμε, έστω για λίγο, μια Κρήτη και μια Ελλάδα που υιοθετούν αυτόν τον ρυθμό. Στα σχολεία, ζωντανά παρατηρητήρια που τροφοδοτούν δημόσιες πλατφόρμες· παιδιά που παρουσιάζουν στα δημοτικά συμβούλια πώς αλλάζει η θερμοκρασία της αυλής με μια λωρίδα σκιάς, ποια είναι η διασπορά των μετρήσεων, πότε χρειάζεται αερισμός. Στις πόλεις, βιοκλιματικοί άξονες σκίασης και αερισμού που σχεδιάζονται με συμμετοχή των κατοίκων. Στα χωριά, αγρομετεωρολογικοί κόμβοι με ανοιχτά πρωτόκολλα. Στα λιμάνια, ταμπλό που δείχνουν κύμα και ρεύμα σε πραγματικό χρόνο. Στα νοσοκομεία, κάρτες ποιότητας μετρήσεων που μιλούν απλά. Στα μουσεία, εργαστήρια επίδειξης μεθόδων πάνω σε αντίγραφα, ώστε ο επισκέπτης να βλέπει «πώς ξέρουμε». Στα δίκτυα ενέργειας, δημόσιες απεικονίσεις παραγωγής και ζήτησης, με σενάρια του τύπου «τι θα συμβεί αν…» που συζητούνται πριν από τις επενδύσεις. Αυτός ο κόσμος δεν είναι ουτοπία· είναι προέκταση των δυνάμεών μας, εφόσον επιλέξουμε την ενσυνείδηση της μεθόδου και την ενσυναίσθηση του σκοπού.

            Θα μπορούσε κανείς να συμπυκνώσει το όραμα σε τρεις λέξεις: διαφάνεια, συμμετοχή, ευθύνη. Διαφάνεια στη μέθοδο, στα δεδομένα, στις αβεβαιότητες· συμμετοχή του πολίτη ως συνδιαμορφωτή από την αρχή· ευθύνη να μιλάμε καθαρά και να ακούμε καθαρά. Κάθε μία απ’ αυτές τις λέξεις είναι ταυτόχρονα φυσική και ηθική: η διαφάνεια είναι μεθοδολογική και πολιτική, η συμμετοχή είναι τεχνική και κοινωνική, η ευθύνη είναι ατομική και θεσμική. Μαζί, συνθέτουν έναν ρυθμό ζωής που μοιάζει με την επιστημονική μέθοδο: παρατήρηση, υπόθεση, δοκιμή, αναθεώρηση, κοινό όφελος.

            Θα με ρωτήσετε: γιατί τόση επιμονή στο «μέτρο»; Επειδή το μέτρο  είναι η πιο φιλόδοξη στάση όσων θέλουν τα έργα τους να αντέχουν. «Μέτρον άριστον» δεν σημαίνει μικρό όνειρο· σημαίνει ανθεκτικό όνειρο που προτάσσει και επιζητεί λύσεις τεχνικά άρτιες και κοινωνικά αρμονικές. «Μηδέν άγαν» δεν σημαίνει δειλία· σημαίνει γενναία ισορροπία ανάμεσα στην τόλμη και στην τεκμηρίωση και αποφυγή της φοβίας αλλά και της υπερβολικής τεχνολατρίας. «Πάντα ρεί» δεν σημαίνει σχετικισμός· σημαίνει ικανότητα προσαρμογής χωρίς απώλεια αξιοπρέπειας, αποδοχή της προσαρμογής ως δύναμης. «Πάντων χρημάτων μέτρον άνθρωπος»: το μέτρο είναι πάντοτε ο άνθρωπος, ο πολίτης βρίσκεται στο κέντρο κάθε εξίσωσης — ο ασθενής, ο μαθητής, ο παραγωγός, ο ναυτικός, ο ερευνητής, η γειτόνισσα, ο ηλικιωμένος. Και «ούκ εν τω πολλω το ευ»:  στον δημόσιο βίο δεν κρινόμαστε από τον όγκο των υποσχέσεων, αλλά από την ποιότητα των πράξεων.

            Από την Κνωσό στα κβάντα, από τα οροπέδια ως τα αστεροσκοπεία, από τα μουσεία ως τα νοσοκομεία, από τα εργαστήρια ως τις πλατείες, το νήμα είναι ενιαίο: η Φυσική διδάσκει πώς να ξέρεις και η ενσυναίσθηση διδάσκει για ποιον να δρας. Αν κρατήσουμε αυτό το νήμα, στην Κρήτη και σε όλη την Ελλάδα, ο κοινός μας ρυθμός θα είναι ρυθμός εμπιστοσύνης. Γιατί η εμπιστοσύνη δεν είναι κατάσταση· είναι διαδικασία. Χτίζεται με διαφάνεια, μεγαλώνει με συμμετοχή, αντέχει με ευθύνη. Και τότε το φως —το δικό μας φως— θα συνεχίσει να φωτίζει, επειδή εμείς θα συνεχίσουμε να το μετράμε με ακρίβεια και να το μοιραζόμαστε με γενναιοδωρία.

             Με αυτά τα λόγια, ας θεωρήσουμε την αποψινή στιγμή όχι ως στεφάνι μνήμης, αλλά ως υπόσχεση δουλειάς. Προσωπικά δεσμεύομαι να υπηρετώ μια επιστήμη πιο ανοιχτή·  να διδάσκω την επικοινωνία της επιστήμης με την ίδια σοβαρότητα που διδάσκουμε τη  θεωρία·  να συνεργάζομαι με σχολεία, δήμους, μουσεία, κοινότητες·  να αναγνωρίζω λάθη δημόσια και να τα διορθώνω χωρίς αμηχανία. Γιατί, όπως μας θυμίζει η λιτή ρήση, «ήθος ανθρώπω δαίμων»: το ήθος μας ορίζει την τύχη μας.

Σας ευχαριστώ θερμά.