Ανάμεσα στη γη όπου είδε το φως της ημέρας, την Κρήτη, η οποία τώρα γιορτάζει τη συμπλήρωση 400 χρόνων από το θάνατό του, και τη θετή του πατρίδα, την Ισπανία, και ειδικότερα το Τολέδο, απ’ όπου, όπως είναι γνωστό, σχεδόν ουδέποτε μετακινήθηκε, και ενώ η πνευματική του διαμόρφωση φέρει έντονα τα σημάδια και των δύο χωρών, βρίσκεται ένας από τους πιο ανήσυχους και αινιγματικούς ζωγράφους όλων των εποχών: ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος, αυτόν που εμείς αποκαλούμε «Ελ Γκρέκο», Έλληνα.

Ωστόσο, αυτός ο δάσκαλος φαίνεται να αποσπάται από τα προαναφερθέντα εκφραστικά πρότυπα του Νότου και από την προτίμηση για τα αισθησιακά στοιχεία της τέχνης, και να αποκτά χαρακτηριστικά για τα οποία τόσο κατηγορήθηκε, όπως η χρήση του χρώματος, ο ασκητισμός, η πνευματικότητα των μορφών κι αυτό το τόσο εσωτερικευμένο πάθος που απαντά σε εκφραστικά μέσα που παραπέμπουν συνήθως σε υπερβόρειες χώρες.

Παρότι μεγάλος και αναγνωρισμένος στην εποχή του, ανήκοντας σ’ ένα γεωγραφικό και κοινωνικό χώρο περιορισμένο σε ευγενείς και κληρικούς, που χρησίμεψαν σχεδόν όλοι σαν μοντέλα στις ανησυχητικές προσωπογραφίες του, το όνομά του ξεχάστηκε για πολύ καιρό μετά θάνατον, σωρεύοντας στους πίνακές του λήθη, σκόνη και καπνιά κεριών μέσα στις παλιές και σκοτεινές ισπανικές εκκλησίες.

Έπρεπε να φτάσουν στην Ισπανία οι παλιοί Ευρωπαίοι ρομαντικοί του 19^ου αιώνα, ο πλοίαρχος Κουκ, σύμφωνα με τον οποίο «ο Ελ Γκρέκο σχεδίαζε σαν τον Μιχαήλ Άγγελο και ζωγράφιζε σαν τους Βενετούς» κι ο Θεόφιλος Γκωτιέ, ή να ριζώσουν στην Ισπανία του τέλους του περασμένου αιώνα και των επόμενων χρόνων, μορφές της ευαισθησίας του Μωρίς Μπαρρές ή του Ράινερ Μαρία Ρίλκε, για να δώσουν στον Ελ Γκρέκο, υποβοηθούμενοι από το ενδιαφέρον των συγγραφέων και καλλιτεχνών της ισπανικής  «γενιάς του 1898», τη θέση που κατέχει σήμερα, στην κορυφή του δυτικού μανιερισμού, μακριά από τα επιπρόσθετα στοιχεία της εφήμερης παρακμής και χαλαρότητας. Οι επιδράσεις και ο απόηχος της ζωγραφικής του φτάνουν μέχρι τις μέρες μας.

Οι εκδηλώσεις που γίνονται στο Ηράκλειο, αποτελούν τον τελευταίο, προς το παρόν, φόρο τιμής που αυτή τη φορά αποτίει η γενέτειρά του σ’ ένα από τα πλέον ονομαστά και παγκόσμιας ακτινοβολίας τέκνα της.